حد مجاز نشست ساختمان چقدر است و علت آن

حد مجاز نشست ساختمان یکی از عوامل مهم هنگام طراحی و ساخت سازه است که در صورت عبور از حد مجاز، می تواند منجر به ترک خوردگی، تغییر شکل یا ریزش ساختمان شود.

این موضوع خسارات مالی و جانی را به دنبال داشته و همچنین مشکلاتی را برای مهندسان آن به وجود می آورد. از این رو، آشنایی با حد مجاز نشست ساختمان و دلایل بروز آن، به مهندسان و مالکان کمک می کند تا از خسارات احتمالی جلوگیری کرده و سازه ای مطمئن و پایدار بنا کنند.

اهمیت بررسی نشست ساختمان

نشست ساختمان یکی از پدیده های مهم و خطرناک در حوزه مهندسی عمران بوده که در صورت بی توجهی می تواند منجر به ترک های سازه ای، کاهش ایمنی، تخریب و حتی فروپاشی کامل ساختمان شود.

بیشتر بخوانید: فروش اعتباری پروفیل ساختمانی

این پدیده معمولا به دلیل تغییرات در حجم یا مقاومت خاک زیر پی (فونداسیون) ساختمان رخ می دهد. بررسی نشست، به ویژه در مراحل اولیه ساخت و پس از بهره برداری، اهمیت بالایی دارد.

از دلایل اهمیت آن می توان به موارد زیر اشاره کرد؛

• از بروز خسارات مالی و جانی جلوگیری می کند.
• امکان پیش بینی و اصلاح مشکلات سازه ای را فراهم می سازد.
• به مهندسان کمک می کند تا طراحی فونداسیون را بهینه سازی کنند.
• در پروژه های بلند مرتبه (برج ها) یا سازه های حساس، بررسی نشست بخشی از الزامات ایمنی است.

نشست ساختمان ممکن است به صورت یکنواخت یا نامتقارن رخ دهد. نوع نامتقارن آن خطرناک تر بوده و می تواند باعث ترک های شدید در دیوارها، سقف و کف شود. با استفاده از ابزارهایی مانند سنسورهای جابه جایی، تست های خاک و بررسی های دوره ای، می توان نشست را شناسایی و کنترل کرد.

در مجموع، بررسی نشست و اطلاع از حد مجاز نشست ساختمان یک اقدام پیشگیرانه حیاتی برای حفظ پایداری و عمر مفید سازه است.

حد مجاز نشست ساختمان چقدر است؟

حد مجاز نشست ساختمان به میزان جابه جایی عمودی مجاز سازه نسبت به موقعیت اولیه اش گفته می شود که بدون ایجاد آسیب جدی یا اختلال در عملکرد سازه قابل قبول است.

بیشتر بخوانید: مراحل ساخت ساختمان از صفر تا صد

این مقدار توسط آیین نامه های ساختمانی و استانداردهای مهندسی تعیین می شود و به عوامل مختلف زیر بستگی دارد:

• نوع سازه (فلزی، بتنی، بنایی)
• نوع خاک زیر فونداسیون (رسی، ماسه ای، آبرفتی)
• ارتفاع و وزن ساختمان
• نوع نشست (یکنواخت یا غیریکنواخت)

به طور معمول، حد مجاز نشست یکنواخت برای ساختمان های معمولی بین ۲ تا ۵ سانتی متر در طول عمر سازه در نظر گرفته می شود. اما نشست غیریکنواخت حتی در مقادیر کمتر می تواند خطرناک باشد و باعث ترک های سازه ای شود.

در طراحی فونداسیون، مهندسان با انجام آزمایش های ژئوتکنیکی، مدلسازی عددی و تحلیل بارگذاری، میزان نشست پیش بینی شده را با حد مجاز مقایسه می کنند. در صورت تجاوز از این حد، لازم است تا اقدامات اصلاحی مانند بهسازی خاک، استفاده از شمع یا تغییر نوع پی انجام شود.

بیشتر بخوانید: محاسبه میلگرد در فونداسیون چگونه است؟

همچنین، رعایت حد مجاز نشست ساختمان، تضمین کننده ایمنی، عملکرد صحیح و دوام سازه در طول زمان خواهد بود.

انواع نشست ساختمان

نشست ساختمان را می توان به انواع مختلفی تقسیم کرد که هر کدام دلایل، علائم و پیامدهای خاص خود را دارد. انواع نشست ساختمان عبارت است از:

نشست آنی

نشست آنی بلافاصله پس از ساخت یا بارگذاری رخ می دهد و ناشی از فشردگی اولیه خاک است. این نوع نشست معمولا در خاک های ماسه ای دیده می شود.

نشست تحکیمی

نشست تحکیمی در خاک های رسی و اشباع رخ می دهد و به تدریج در طول زمان اتفاق می افتد. این نشست ناشی از خروج آب از منافذ خاک و فشردگی تدریجی آن است.

نشست یکنواخت

نشست یکنواخت زمانی که کل ساختمان به طور هم زمان و با نرخ یکسان پایین می رود، رخ خواهد داد. نشست یکنواخت معمولا منجر به بروز مشکل خاصی نمی شود مگر اینکه از حد مجاز آن فراتر رود.

نشست غیریکنواخت یا نامتقارن

نشست غیریکنواخت یا نامتقارن خطرناک ترین نوع نشست ساختمان بوده که در آن بخش هایی از ساختمان بیشتر از سایر قسمت ها فرو می نشینند. این نوع نشست باعث ترک خوردگی دیوارها، خمیدگی و حتی فروپاشی سازه می شود.

نشانه های انواع نشست ساختمان
نوع نشست	علائم رایج
نشست آنی (لحظه ای)	·         ترک های سطحی در کف یا دیوار ·         تغییرات جزئی در تراز
نشست تحکیمی	·         ترک های تدریجی در دیوارها ·         فرورفتگی آرام کف ·         گیر کردن درب ها و پنجره ها در چارچوب
نشست یکنواخت	·         کاهش ارتفاع کلی ساختمان ·         بدون ترک های شدید ·         تغییرات هم زمان در کل سازه
نشست غیریکنواخت (نامتقارن)	·         ترک های مورب یا پله ای در دیوارها ·         شکم دادگی کف یا سقف ·         فاصله گرفتن دیوار از کف ·         خمیدگی یا کج شدن سازه

شناخت نوع نشست برای انتخاب روش اصلاح و جلوگیری از آسیب های بیشتر ضروری است. به همین دلیل است که حد مجاز نشست ساختمان می تواند یک معیار مهم برای مهندسان ساختمان به شمار رود.

راه های جلوگیری از نشست ساختمان

جلوگیری از نشست ساختمان نیازمند اقدامات مهندسی دقیق در مراحل طراحی، اجرا و نگهداری است. مهم ترین راه های جلوگیری از نشست ساختمان عبارت است از:

• مطالعه دقیق خاک (ژئوتکنیک): انجام آزمایش های خاک مانند نفوذپذیری، تراکم، ظرفیت باربری و تعیین نوع خاک زیر فونداسیون.
• طراحی مناسب فونداسیون: انتخاب نوع فونداسیون (سطحی، عمیق، شمعی) بر اساس شرایط خاک و بار ساختمان.
• تراکم مناسب خاک زیر پی: قبل از بتن ریزی، خاک باید به درستی متراکم شود تا از فشردگی بعدی جلوگیری شود.
• زهکشی اصولی: نصب سیستم زهکشی برای جلوگیری از تجمع آب و تغییرات رطوبت خاک.
• استفاده از مصالح با کیفیت: بتن، میلگرد و سایر مصالح باید مطابق با استانداردهای مقاومتی باشند.
• کنترل بارگذاری: جلوگیری از اضافه بار ناگهانی مانند ساخت طبقات جدید یا تغییر کاربری.
• نظارت و نگهداری دوره ای: بررسی ترک ها، جابه جایی ها و علائم نشست به صورت منظم.

اجرای این اقدامات، احتمال نشست را به حداقل می رساند و عمر مفید ساختمان را افزایش می دهد.

تعمیر یا اصلاح نشست ساختمان

اصلاح نشست ساختمان بسته به نوع، شدت و محل نشست، روش های متفاوتی دارد. هدف از این اصلاحات، بازگرداندن پایداری سازه و جلوگیری از آسیب های بیشتر است. مراحل تعمیر یا اصلاح ساختمان شامل موارد زیر است:

• بررسی و تشخیص دقیق: با استفاده از ابزارهای اندازه گیری، تست خاک، بررسی ترک ها و اسکن سازه، نوع و میزان نشست مشخص می شود.
• تقویت فونداسیون: در نشست های شدید، ممکن است نیاز به اجرای شمع های بتنی یا فولادی در زیر پی باشد تا بار ساختمان به لایه های مقاوم تر زمین منتقل شود.
• تزریق مواد به زیر پی (Grouting): مواد پلیمری یا سیمانی به زیر فونداسیون ساختمان تزریق شده تا فضای خالی زمین پر شود و مقاومت خاک افزایش یابد.
• ترمیم ترک ها: پس از تثبیت سازه، ترک های دیوار، کف و سقف با مصالح مناسب ترمیم می شوند.
• بهسازی خاک: در برخی موارد، خاک اطراف ساختمان با روش هایی مانند تراکم دینامیکی یا تعویض خاک اصلاح می شود.

لازم به ذکر است که اصلاح نشست ساختمان باید توسط تیم متخصص و با رعایت استانداردهای فنی انجام شود. این فرآیند نه تنها ایمنی ساختمان را افزایش می دهد، بلکه از هزینه های سنگین آتی جلوگیری می کند.

سوالات متداول

1. حد مجاز نشست ساختمان چقدر است؟

حد مجاز نشست ساختمان برای سازه های عمومی بین ۲ الی ۵ سانتی متر است؛ اما عواملی از جمله وزن سازه، نوع اسکلت، نوع خاک و نوع نشست ساختمان بر این مقدار تاثیرگذار است.

2. نشست ساختمان چیست و چرا اتفاق می افتد؟

نشست ساختمان به جابه جایی عمودی سازه نسبت به موقعیت اولیه خود گفته می شود که معمولا به دلیل فشردگی یا تغییر حجم خاک زیر فونداسیون رخ می دهد. این پدیده بعضا در اثر ضعف در طراحی پی، نوع نامناسب خاک، تخلیه آب های زیرزمینی یا بارگذاری زودهنگام ساختمان رخ می دهد.

3. علائم هشدار دهنده نشست ساختمان چیست؟

علائم نشست ساختمان معمولا شامل ترک های مورب یا پله ای در دیوارها، فاصله گرفتن دیوار از کف، گیر کردن درب ها و پنجره ها در چارچوب و… است. مشاهده هم زمان چند مورد از این نشانه ها می تواند زنگ خطری جدی برای ساختمان بوده و نیاز به بررسی تخصصی توسط مهندس سازه دارد.